Jedną z form wynagradzania kluczowego personelu, obok tradycyjnych form stosowanych w tym zakresie (umowa o pracę, kontrakt menedżerski), jest program motywacyjny. Pomimo tego, że nie jest to popularna metoda, warto ją rozważyć z uwagi na bezpośrednie powiązanie interesów uprawnionych osób z wzrostem organizacji oraz korzystne skutki podatkowe związane z tym rozwiązaniem.

Czy w sp. z o.o możliwe jest zorganizowanie programu motywacyjnego?

Programy motywacyjne są zwykle kojarzone ze spółkami akcyjnymi (lub prostymi spółkami akcyjnymi). Wynika to z łatwości obrotu akcjami. Nie bez znaczenia są również aspekty podatkowe, jako że programy motywacyjne organizowane w spółkach akcyjnych mogą pod pewnymi warunkami korzystać z korzystnego opodatkowania podatkiem PIT. Preferencyjne opodatkowanie polega wówczas na braku opodatkowania wartości akcji objętych w wyniku realizacji programu motywacyjnego (tj. braku powstania przychodów z nieodpłatnych świadczeń na moment objęcia akcji).

Warto jednak mieć na uwadze, że program motywacyjny może również zostać zorganizowany w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Instrumentem, który podlega nabyciu w ramach programu, są wówczas opcje na udziały, które pod pewnymi warunkami zastrzeżonymi w regulaminie programu (w szczególności upływem tzw. vesting period, a więc okresu nabycia uprawnień) mogą podlegać zamianie na udziały w spółce z o.o. lub podmiocie z nią powiązanym.

Jakie są podatkowe aspekty udziału osób fizycznych (polskich rezydentów podatkowych) w programie motywacyjnym zorganizowanym przez spółkę z o.o.?

Brak możliwości zastosowania preferencyjnych zasad opodatkowania uczestników programu motywacyjnego organizowanego z wykorzystaniem opcji na udziały w spółce z o.o. stwarza pytanie o to, jak opodatkować wynikające z niego przysporzenia. Trzeba w tym zakresie zwrócić uwagę na trzy kluczowe momenty, które mogą wywierać skutki podatkowe:
1) Nabycie opcji na udziały,
2) Konwersja opcji na udziały, oraz
3) Zbycie udziałów.

Każdy z tych momentów powinien być analizowany odrębnie.

Skutki podatkowe nabycia opcji na udziały

W zdecydowanej większości przypadków nabycie opcji na udziały nie powinno być traktowane jako zdarzenie skutkujące powstaniem przychodów z nieodpłatnych świadczeń. Wynika to z charakteru opcji, które zgodnie z zasadami regulującymi programy motywacyjne są zwykle instrumentami niezbywalnymi i z tego względu pozbawionymi rynkowej wartości. Przysporzenie, które mogłoby być postrzegane jako przychód podatkowy, ma tutaj charakter czysto hipotetyczny.

Skutki podatkowe konwersji opcji na udziały

Sprawa komplikuje się w momencie realizacji opcji i objęciu w związku z tym udziałów w podmiocie organizującym program motywacyjny. Nie ulega wątpliwości, że w momencie realizacji opcji po stronie osoby fizycznej obejmującej udziały powstaje przychód podatkowy. Przychód ten będzie równy wartości rynkowej obejmowanych udziałów.

Kluczowym aspektem jest zatem ustalenie właściwego źródła przychodów w PIT. Ustalenie tej kwestii zależy od indywidualnych okoliczności danego przypadku. Ogólnie można jednak powiedzieć, że opcje na udziały nie powinny być traktowane jako papiery wartościowe (w szczególności nie stanowią one instrumentów finansowych), i z tego powodu przychód z ich realizacji nie powinien być traktowany jako przychód ze źródeł kapitałowych.

Taka kwalifikacja powoduje, że przychód z realizacji opcji może być w praktyce traktowany jako:
1) Przychód ze stosunku pracy,
2) Przychód z działalności wykonywanej osobiście,
3) Przychód z tzw. innych źródeł,
4) Przychód z działalności gospodarczej.

O tym, do którego źródła należy zakwalifikować przychód z objęcia opcji, będzie decydować charakter relacji prawnej łączącej osobę uprawnioną z tytułu opcji z organizatorem programu.

Nie wchodząc w szczegóły, można z dużą dozą pewności zaryzykować stwierdzenie, że najbardziej opłacalnym wyborem będzie opcja nr 4, tj. zakwalifikowanie przychodu z realizacji opcji do działalności gospodarczej. Będzie tak w szczególności wtedy, gdy osoba uprawniona nabyła opcje na udziały tytułem wynagrodzenia przyznanego jej na podstawie umowy o świadczeniu usług (tzw. umowy B2B).

Szczególnie interesującym przypadkiem będzie w takiej sytuacji ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. Zgodnie bowiem z interpretacjami organów podatkowych, przychód powstający w momencie realizacji opcji powinien podlegać 3% stawce ryczałtu. Jednocześnie, nie znajduje w tym zakresie zastosowania danina solidarnościowa, jako że przychody opodatkowane ryczałtem jej nie podlegają.

[er-contact]

Skutki podatkowe zbycia udziałów objętych w związku z realizacją opcji

Kolejnym momentem, w którym powstają przychody podatkowe, jest sprzedaż udziałów. Tutaj powstaje kolejna interesująca kwestia podatkowa. Choć nie wynika to wprost z przepisów, na moment sprzedaży udziałów osobie fizycznej przysługuje bowiem prawo do rozpoznania kosztów równych przychodowi podatkowemu, który powstał na moment realizacji opcji. Innymi słowy, negatywny efekt podatkowy powstający w momencie objęcia opcji jest w tym momencie niwelowany.

Przychodem podatkowym jest natomiast cena uzyskana ze sprzedaży udziałów. Co do zasady przychód w tym zakresie powinien być wliczany do przychodów z kapitałów pieniężnych (podlegających opodatkowaniu 19% stawką PIT). Dochody osiągnięte w tym zakresie będą się wliczać do podstawy opodatkowania daniną solidarnościową.

Warto zwrócić uwagę, że efektywne opodatkowanie przychodów z udziału w programie motywacyjnym może być znacząco niższe niż w przypadku tradycyjnych form wynagradzania opartych o umowy o pracę / kontrakt menedżerski / uchwałę o powołaniu. W szczególności, w przypadku odpowiednio ustrukturyzowanych programów motywacyjnych w spółce z o.o. nie dochodzi do powstania obciążeń z tytułu ZUS i składki zdrowotnej. Jednocześnie, warto zwrócić uwagę, że program motywacyjny (w przeciwieństwie do innych tradycyjnych form zatrudniania) skutecznie wiąże interesy osób uprawnionych ze wzrostem organizacji.

Jak zabezpieczyć podatkowe traktowanie uczestnictwa w programie motywacyjnym?

Programy motywacyjne oparte na opcjach na udziały wciąż nie są zbyt popularnym rozwiązaniem wynagradzania i zatrudniania członków kluczowego personelu w organizacji. Zapewne wynika to z tego, że w przeszłości ta forma wynagradzania była wykorzystywana do nadużyć podatkowych i była nawet przedmiotem tzw. ostrzeżeń podatkowych wydanych w sierpniu 2017 r.

Obecnie jednak Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej wydaje interpretacje w stanach faktycznych obejmujących programy motywacyjne oparte o opcje na udziały, zatem należy uznać że taka forma wynagradzania nie stanowi niedozwolonego unikania opodatkowania. W przeciwnym bowiem razie w tym zakresie byłyby wydawane postanowienia o odmowie wydania interpretacji z uwagi na podejrzenie zaistnienia nielegalnego unikania opodatkowania.

Podsumowując, programy motywacyjne w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością są ciekawą alternatywą wynagradzania i zatrudniania członków kluczowego personelu w organizacji. Z uwagi na brak ugruntowanej praktyki, w przypadku podjęcia decyzji o wdrożeniu programu opartego opcje na udziały, należy zadbać o staranne przygotowanie dokumentów prawnych regulujących zasady uczestnictwa w programie (w tym regulaminu programu motywacyjnego). Rekomendowanym działaniem jest również pozyskanie indywidualnych interpretacji podatkowych dla uczestników programu, a w niektórych sytuacjach – również dla podmiotu będącego jego organizatorem.